Yapay Zeka (Artificial Intelligence)

YAPAY ZEKA NEDİR:

Yapay zeka, son dönemlerde hem dünyada hem ülkemizde tartışılmaya başlandı. Kimisi yapay zekanın insan gücünü azaltacağını, bu nedenle işsizliğe yol açacağını, kimisi ise büyük fırsatlar doğuracağını öngörüyor. Peki nedir bu yapay zeka?

Yapay zeka; insan gibi davranışlar sergileme, sayısal mantık yürütme, hareket, konuşma ve ses algılama gibi birçok yeteneğe sahip yazılımsal ve donanımsal sistemler bütünüdür. Başka bir deyişle yapay zeka; bilgisayarların insanlar gibi düşünmesini sağlar.

YAPAY ZEKA NASIL ORTAYA ÇIKTI ?

Bilgisayar teknolojilerinin yeni ortaya çıktığı dönemde, “Makineler düşünebilir mi?” sorusunun Mathison Turing tarafından sorulması ile, hakkında ilk adımların atılmaya başlandığı yapay zeka, 2. Dünya Savaşı döneminde çeşitli askeri silah teknolojilerin ortaya çıkması ve bilgisayarların gelişmesindeki en önemli etkenlerden biridir.

Çeşitli şifre algoritmaları ve veri çalışmaları ile birlikte ortaya çıkan Makine Zekası kavramı, ilk bilgisayarlardan bugünkü akıllı telefonlara kadar, üretilen tüm teknolojik cihazların, insan temel alınarak geliştirildiğini ortaya koymaktadır.

Eski dönemlerde çok yavaş gelişse de günümüze kadar önemli adımların atıldığı yapay zeka, bugün yetenekli robotların ortaya çıkması ile, ne kadar ilerlendiğini ortaya koymaktadır.

YAPAY ZEKA, MAKİNE ÖĞRENİMİ, DERİN ÖĞRENME:

Yapay zekayı tek başlık altında ele almak yanlış olur. Makine öğrenimi(Machine learning), Derin öğrenme(Deep learning) gibi kavramlar yapay zekayı oluşturan kapsayıcı terimlerdir.

MAKİNE ÖĞRENİMİ(MACHİNE LEARNİNG) NEDİR?

Kronolojik sıralamadanda görüleceği üzere Yapay zekanın bir kolu olan Makine öğrenimi aynı zamanda Derin öğrenmeyi kapsayan bir başka yapay zeka alt bilim dalı.Peki, nedir bu Makine öğrenimi? Ne işe yarar?

Makine öğrenmesi, makinenin sağlanan verilerle mantıklı ve rasyonel sonuçlar türetmesini sağlayan algoritmalardır.Örnek verecek olursak; Bir mağazada müşterilerin alışveriş fişi verileri ile ilgili algoritma yazılıyor. Bu algoritma; Cips alan müşterilerin aynı zamanda kola aldıkları bilgisini veriyor. Bu duruma istinaden cips rafları ile kola dolapları birbirine yakınlaştırılıyor ve satışlarda yükseliş görülüyor. Bir başka örnekte algoritmaya Üzüm tanıtılacak. Algoritmaya; Beyaz, mor, yuvarlak gibi özellikler tanımlanıyor. Üzüm ve Muz’u Makine öğrenimine sorunca hangisinin Üzüm olduğunu tanımlanan bilgileri süzerek ve rasyonellik ilkesini benimseyerek karar veriyor. Bu örnekte makine öğrenimini en basit haliyle ele aldık. Makine öğrenimi günümüz teknolojilerinde akıl sınırlarını zorlayacak bilgileri bize sunuyor.

DERİN ÖĞRENME(DEEP LEARNİNG) NEDİR?

Derin öğrenme yine kronolojik sıralamadan görüleceği üzeri hem Yapay zekanın hem de Makine öğreniminin alt dalı olan bir teknoloji. Nedir bu Derin öğrenme? Ne işe yarar?

Derin öğrenme ve Makine öğrenimi birbirlerine oldukça benzer yapılardır. Derin öğrenme, Beynimizdeki nöronlar gibi çalışır. Üzüm örneği ile Derin öğrenme kavramını ortaya çıkaralım.

Makine öğreniminde Üzümün özelliklerini biz tanıtırken, Derin öğrenmede kendi kurallarını kendisi oluşturur; Hangisinin muz hangisinin üzüm olduğunu kendi işlemleriyle ayırt edebiliyor.

Algoritmanın kendi kendine öğrenmesi, öğrendiği bilgileri geliştirmesi ve sunmasına en güzel örnek Google’nın ürünlerinden olan Google Translate; 100 dilden fazla dilde çeviri yapan bu hizmetin arkasında derin öğrenme yatmakta.

KULLANIM ALANLARI:

Günümüzde, tıpta kanserli hücrelerin tespitinde, haberleşme sektöründe, görüntü ve veri sıkıştırmada, savunma sanayiinde ve günlük hayatta kullandığımız birçok uygulamada yapay sinir ağlarıyla sınırlı olmadan genetik algoritmalar, fuzzy logic, görüntü ve doğal dil işleme gibi bir çok alanda çalışmalar devam etmektedir.

Ses tanıma:  Ses tanıma teknolojisi günümüzde level atlamış; Yapay zekalar sesi tanımakla kalmayıp sesi anlayıp cevap verme seviyesine gelmiştir.Bilgisayarın sesi tanıması, sesleri harflere dönüştürmesi, harfleri anlayıp cevap vermesi hiç de kolay değil sadece buradan baktığımızda bile bu teknolojinin ne kadar geliştiğini görmekteyiz. Ses tanıma teknolojisi sadece akıllı telefonlarımız da bulunan siri,cortana gibi ya da diğer sanal asistanlarda kullanılmamaktadır. Hayatımızın her noktasında ses tanıma teknolojisine dair ürünler görmek mümkün.

Görüntü işleme: Görüntü işleme hayatımızın birçok noktasında kullanılmaktadır. Sürücüsüz araçların daha güvenli hareket etmeleri için etrafını iyi anlamaları gerekmektedir.Görüntü işleme sayesinde pikseller koda dönüşüyor. İnsanları,hayvanları, trafik ışıklarını, uyarı levhalarını anlayan ve buna göre hareket eden sürücüsüz araç görüntü işlemeye verilecek en iyi örneklerden biri.

Doğal dil işleme: Diğer yapay zeka uygulama alanlarında olduğu gibi doğal dil işleme alanında birçok alt başlık ve kullanım alanı mevcut. En basit örneğiyle Google gibi arama motorlarında “Bunu mu demek istediniz” gibi cümlelerle arama algoritmaları geliştiriliyor. Arama motoru örneğinden daha fazlasının yapıldığını hatırlatmak da fayda var.

Muhakeme: Öncelikle muhakemenin tanımını yapmakta fayda var. Muhakeme;”Birbirine karşı savları olan iki yanı dinleyerek bir yargıya varma, yargılama.” Yapay zeka da muhakeme en zor alanlardan biridir. Oluşturulan yapay zekanın birkaç olayı süzüp en mantıklı en rasyonel kararı vermesi çok önemlidir. Örneğin; Bir dava da hakimin suçluyu suçsuzu ayırt etmesi muhakeme yeteneğine bağlıdır. Burada yapay zeka delilleri ve olayı süzerek muhakeme yeteneği ile suçluyu suçsuzu ayırt edilebilmektedir.

YAPAY ZEKANIN GELECEĞİ:

MUTLU SENARYO:

Nükleer felaketleri ve trafik kazalarını önleyebilirler. Deprem, yangın vb. doğal afetlerden sonra yapılan çalışmalarda insanların hayatlarını kurtarabilirler.

İnsanlar, güçlerinin yetmedikleri yerlerde, daha ağır yükleri kaldırabilmek için özerk yapay zekaya sahip ek uzuvlar kullanacaklar.

Doğuştan veya sonradan herhangi bir uzvunu kaybetmiş olan insanların hayatları, yapay zekaya sahip mekanik uzuvlarla kolaylaşacak.

Erken teşhis koyarak insanların hayatlarını kurtaracak. Dünyanın en iyi cerrahlarından daha iyi ameliyat yapabilecekler.

İklim değişikliğinin etkilerini minimuma indirgeyecek akıllı bilgisayarlar tasarlanacak.

Uzay araştırmalarında en büyük silahımız yapay zeka olacak. Ayrıca, uzaydan bile daha az bildiğimiz okyanusun derin sularında yapay zekalar görevlendirilecek.

İnsan ilişkileri değişecek. İlerleyen dönemde insanların birbirleriyle iletişim kurmak yerine yapay zeka ile arkadaş oldukları görülebilecek.

Günümüzün evcil hayvanları, geleceğin dost canlısı robotları olacak.

Günlük rutin ve sıkıcı işleri yapay zeka üstleneceği için insanlara daha çok boş vakit kalacak.

FELAKET SENARYOSU:

Dünyanın en iyi filmlerinden bir tanesi olan The Matrix’in temel öğretisi, insanlığın yapay zekanın elinde esir düştüğü bir geleceğe dayanıyor. İnsanlardan daha üstün olan robotlar, insanların bilinçlerini yazılım dünyasına hapsederler. Bu evrende insanlar, kendileri gibi gözüken yapay zeka robotlarıyla savaşırlar.

Teknolojinin ilerlemesi ve yapay zekanın hayatımızı daha çok entegre hale gelmesiyle işsizlik artabilir, buna bağlı olarak daha önce görülmemiş ekonomik krizler ve kaynak yetersizliği baş gösterebilir. 1920’li yılların sonunda başlayan ve 10 senenin sonunda II. Dünya Savaşı ile neticelenen ekonomik krizin temel nedeni, üretimin fazla olmasıydı. Hayat giderek pahalılaştı, böylece üretilen ürünü satın alacak insan sayısı azaldı.

Günümüzde de yapay zekaya bağlı ekonomik krizin etkilerini yavaş yavaş hissetmeye başladık. Çoğu meslek yok olma aşamasında. İlerleyen zamanlarda insanlığın varlık gösterdiği iş alanları giderek yok olmaya devam edecek. Bu da işsizliğe, işsizlikten dolayı alım gücünün düşmesine ve ürünleri alacak insanların azalmasına sebep olacak.

İnsan nüfusunun büyük bir kısmının vasıfsız kılacak yapay zekalar, günümüzde de zaten çok değerli görülmeyen insan hayatının değerini daha da düşürecek. Herkesin eşit koşullarda yararlandığı bir teknoloji ne geçmişte oldu, ne günümüzde oluyor ne de gelecekte olacak. Yapay zeka da şüphesiz ki insanın değer kaybetmesine sebep olacak.

Yapay zekalı robotlar tarafından üretilen yapay zekalı silahlar, insansız arabaların varlığı kadar gerçek olabilir. Çoğu bilim adamı ve mühendis, devletlere yapay zeka destekli silah üretmemeleri konusunda sürekli çağrıda bulunuyorlar. Google vb. teknoloji şirketleri, insansız hava araçlarını yapay zeka yazılımlarıyla destekliyorlar. Hedefini belirledikten sonra infaz eden robotların geleceği de çok uzak görünmüyor.

Peki insanı insana kırdırabilecek bir yapay zeka mümkün mü? Direkt olarak böyle bir etki yaratması muhtemel bir yapay zeka oluşumu zor olsa da, yukarıda yaşanabilecek olası durumlar insanlığın kendi içinde büyük sorunlar yaşamasına yetecektir. Bir ülkenin ürettiği yapay zekalı silahın başka ülke sınırları içerisinde masum insanları öldürdüğünü hayal edin. Önüne geçilemez bir III. Dünya Savaşı’nın, hatta insanlığın sonunun habercisi olabilir.

Ali TAĞIYEV

Bilgisayar Mühendisliği